maandag, februari 25, 2013

Zellizj, mozaïektegeltjes

Teken de petitie: het NIMAR moet blijven!

Ik heb al eens vaker op mijn blog aandacht besteed aan een Marokkaans ambacht en de producten ervan: zellizj, geometrische mozaïeken.
Ik omschrijf het ook wel als tegeltjesmozaïeken.
Ze bestaan altijd uit geometrische figuren, ook wel arabesken genoemd. De kunst van versiering met geometrische patronen is in de islamitische wereld zo ver doorgevoerd omdat de islam (in zijn strengste vorm) het afbeelden van mensen en dieren verbiedt.



Ik wil het hier niet hebben over de aard van die figuren, dat komt misschien later nog een keer.
Maar ik wil het wel hebben over de manier waarop deze mozaïeken worden gemaakt in Marokko, want dat is volgens een heel bijzonder procedé.
De volgende fasen worden daarbij doorlopen:
  • kiezen van het patroon
  • het maken van alle steentjes die het patroon vormen
  • het leggen van het patroon
  • overgieten van het patroon met cement (achterkant)
  • voegen van de voorkant
 
 
De afzonderlijke fasen:
kiezen van het patroon
Uiteraard dient er voor een bepaald patroon te worden gekozen.
Er zijn talloze patronen denkbaar, en verschillende kleurcombinaties. Sommige patronen zijn zeer traditioneel en veelgebruikt, soms kom je een zeldzaam patroon tegen. Vrijwel altijd is er sprake van symmetrie en spiegeling.
De bekende Nederlandse graficus Escher deed inspiratie op voor zijn repeterende vormen in het Alhambra in Granada, één van de mooiste en best geconserveerde Arabische bouwwerken met veel zellizj-versieringen.
Meer informatie over de symmetrie is te vinden in een artikel van wiskundige Jan van de Craats. [http://staff.science.uva.nl/~craats/SymIslam1.pdf]
 
 

het maken van alle steentjes die het patroon vormen
Een patroon is opgebouwd uit allemaal kleine vormpjes van steen. En al die vormpjes worden met de hand gemaakt.
 
 
 
 
 
 
Dat gaat als volgt: Er worden tegels gebakken en van een glazuurlaag voorzien.
Vervolgens worden de vormpjes met een mal getekend op de achterkant van de gebakken tegel, dus op de niet geglazuurde kant.
Vaardige handen met hamertjes met scherpe randen gaan vervolgens uit die tegels de vormpjes hakken. De vorm van de steentjes is altijd taps toelopend naar de achterkant toe. Straks zal duidelijk worden waarom dat is.
 
 
 
het leggen van het patroon
Als alle steentjes beschikbaar zijn, gaat men op de grond het patroon uitleggen, maar dan wel op zijn kop, de steentjes liggen met hun gekleurde kant naar onderen, en de kleuren zijn dan ook niet zichtbaar. Dat maakt het voor de 'patroonlegger' wel lastig. Zeker als er gelijkvormige steentjes in verschillende kleuren worden gebruikt. Als dat het geval is kun je soms fouten in de patronen ontdekken.
 


 
 
overgieten van het patroon met cement (achterkant)
Als alle steentjes zijn gelegd, dient het gehele patroon aan elkaar te worden 'geplakt'. Dit gebeurt door over het gehele patroon cement uit te gieten. En voor tafeltjes en andere kleine objecten wordt tegenwoordig ook wel met kunsthars gewerkt om gewicht te besparen. Er ontstaat nu een op de grond liggende vlakke plaat. Als je deze rechtop zet, komt het mozaïek tevoorschijn en kan worden begonnen met de afwerking.
 
 
 
voegen van de voorkant
De voorkant met de steentjes dient nog te worden gevoegd. Alle naden tussen de steentjes, die als het goed is slechts dun zijn, moeten met voegsel worden dichtgesmeerd.
Het mozaïekpaneel is nu klaar.

Ook wanden van zellizj worden op deze manier gemaakt. Zo'n wand bestaat dan uit panelen die liggend op de grond zijn gemaakt en daarna vertikaal zijn geplaatst.
 
 
 
Ik heb inmiddels twee objecten met zellizj in mijn bezit.
In eerste instantie heb ik een bijzettafeltje laten maken, door een ambachtsman in Fes.
Later heb ik op hetzelfde adres een fontein voor in huis laten maken. Fonteinen hebben in de Arabische wereld een speciale betekenis. Het stromende water is in de vaak droge streken een teken van welvaart.
De vorm van de fontein en het patroon is door ons zelf gekozen, op basis van wat foto's met voorbeelden van de maker.
 

 

zondag, februari 10, 2013

foto's

Parkeerchaos in Rabat, zoals in elke grote stad in Marokko.
 


Probeer maar eens over de zebra over te steken

 
Grote moskee van Casablanca, gezien vanuit de sky bar van Hotel Kenzi Tower, bovenop één van de twee Twin Towers in het centrum van Casablanca.



Nogmaals zicht op Casablanca.

 
Met een groep studenten in Café Clock in Fes. Een prima uitvalsbasis voor bezoek aan de medina in Fes. En er is wifi, dus van de studenten had ik even geen last ;-)

 
Workshop calligrafie met de studenten, in Café Clock in Fes.