informele economie

Als Paolo (directeur NIMAR) en ik in Rabat of een andere Marokkaanse stad over straat lopen of rijden, letten we altijd op de activiteiten van 'kleine zelfstandige ondernemers'.
Overal zijn guardiens die geparkeerde auto's bewaken, ambulante verkopers, klusjesmannen of vuilnisdoorzoekers.
En dan vragen we ons hardop af, hoe hun broodwinning geregeld is. Of het überhaupt geregeld is. Van de guardiens weet ik dat ze een officieel koperen plaatje op hun (meestal) blauwe stofjas hebben, dat aangeeft dat ze officieel guardien zijn. Maar de mannen die met een handkar de vuilcontainers langsgaan om die te doorzoeken op bruikbare spullen (papier, karton, plastic flessen, eetbare zaken etc.) hebben daarvoor vast geen vergunning. En ik las laatst een artikel over de loodgieters, schilders en andere klusjesmannen die op een vaste plek langs de weg zitten, met hun gereedschap duidelijk zichtbaar uitgestald om aan te geven welk ambacht ze beoefenen. Deze mensen zitten daar dag in dag uit. Soms hebben ze geluk en dan worden ze voor een dagje (of langer) ingehuurd om een huis te komen schilderen of opknappen. Maar soms duurt het ook dagen voordat ze weer een nieuw klusje hebben.
Een ander terrein van de informele economie kun je zien in Rabat in de wijk waar telefoons worden verkocht en gerepareerd, audio- en videoapparatuur wordt verkocht en gerepareerd, en waar computers worden verkocht en gerepareerd. En dan hebben we het nog niet over de ronduit illegale activiteiten van het verkopen van illegale kopieën van CD's en DVD's. Die liggen daar bij tienduizenden uitgestald. Je koopt ze voor 10 Dirham (nog geen euro) per stuk.
Laatst liep ik er eens rond te kijken, zoekend naar een paar boxen voor bij een van onze computers. Ik zag daar o.a. een 'werkplaats' waar vele tientallen oude laptops lagen opgestapeld. En een buurman had bergen computeronderdelen schijnbaar ongeordend op planken liggen.
Vorige week deed de computer van Paolo ineens niets meer. Hij wilde niet meer opstarten. We hebben inmiddels ervaring met de officiële HP-reparatieservice (de formele economie). Het duurt weken voordat je een offerte krijgt (garantie is inmiddels verlopen) en nog weer eens weken voordat je PC gerepareerd is. Ik stelde daarom voor een van die werkplaatsjes in de medina (oude stad) eens uit te proberen. Mijn inschatting was dat ofwel het RAM-geheugen ofwel de grafische kaart het probleem vormde. Het vervangen van een van die twee hoeft niet meer dan pakweg een kwartiertje te duren, en zeker geen weken.
Dus ik naar de medina, naar een reparateur bij wie ik al eens met de laptop van mijn zoon was geweest.
Wat daar gebeurde in de ongeveer drie kwartier dat ik daar heb gestaan is wel de beste illustratie van de informele Marokkaanse economie.Terwijl hij met mijn PC bezig was zijn er minstens tien of vijftien anderen langs geweest, die hij tussendoor allemaal te woord stond. Een persoon kreeg 200 Dirham van hem, zonder enig papierwerk of andere tegenprestatie, een ander ging met 50 Dirham weer weg. Een derde had kennelijk ook nog iets te goed, en vroeg om een webcam. De reparateur had zelf helemaal geen nieuwe spullen, dus hij liep even naar de buurman, kwam terug met een webcam, en gaf die aan de laatste bezoeker. Die nam de webcam in ontvangst, groette de reparateur vriendelijk en vertrok, zonder een dirham te betalen. Al deze mensen hadden kennelijk nog iets te goed. Er kwam een deftige meneer uit een deftige wijk (Souissi), met wie de afspraak werd gemaakt dat de reparateur bij hem thuis langs zou komen om de hele installatie inclusief internetaansluiting te controleren etc. Een groepje van drie heren kwam ook iets vragen over een slecht functionerende PC. Of ze hem moesten formatteren of opnieuw installeren. "Breng hem maar hier, 's middags om drie uur is het rustig hier" zei mijn mannetje.
Ook een nieuwe grafische kaart en een RAM-geheugen werden bij de buurman gehaald. Dan konden we uittesten waar het probleem zat. De PC werd open geschroefd, RAM-geheugen verwisseld en opstarten. Voilá, de PC deed het weer. De oorzaak was dus gevonden, en het probleem was gelijk opgelost. Ruim binnen het uur was de PC weer in orde. Ik rekende af en vroeg om een bon. Wij zitten namelijk in de formele (Nederlandse) economie en moeten alle uitgaven verantwoorden. Dat duurde even. Eerst zoeken naar het bonnenboekje. Toen naar een pen (die had ik), en toen nog naar de in Marokko onvermijdelijke stempel. Niets is officieel zonder stempel, ook niet in de informele economie ;-)
Ik neem aan dat mijn mannetje weer met zijn buurman heeft afgerekend voor het RAM-geheugen (en die webcam), en dat hij de nieuwe grafische kaart heeft teruggebracht. Dat afrekenen zal ook wel op geheel informele wijze gebeurd zijn.
Het is overduidelijk dat een groot deel van de Marokkaanse economie op deze wijze functioneert. En dat betekent dat over inkomsten uit zulke werkzaamheden geen belastingen worden afgedragen. Hoeveel er omgaat in die informele economie weet natuurlijk niemand, maar het is duidelijk dat de Marokkaanse staat hierdoor vele miljoenen dirhams aan inkomsten misloopt. Inkomsten die de staat goed zou kunnen gebruiken voor het opknappen van het kinderziekenhuis in Rabat, voor asfaltering van een weg op het platteland, voor het opknappen van een dorpsschooltje in het Atlas gebergte, voor een vuilnisophaalservice en vuilstort- of vuilverbrandingsvoorzieningen in alle dorpen en kleine steden. Of voor het instellen van een bijstandswet, of ziektekostenverzekering voor iedereen.
Om in Marokko een levensstandaard te bereiken die vergelijkbaar is met die in de Europese landen dient er nog zoveel te gebeuren. Maar de staat heeft hiervoor niet de vereiste middelen. Meer belastinginkomsten zouden hieraan zeker kunnen bijdragen.