Komende zomer is het 30 jaar geleden dat ik voor het eerst voet zette op Marokkaanse bodem. In de zomervakantie na mijn eerste studiejaar Arabisch ging ik met een studiegenoot naar Marokko. Met de besteleend als een soort camper avant la lettre, want daar kon je in slapen. Ik had toen net 3 maanden mijn rijbewijs.
Maar vanaf 1977 was ik nooit in de Rif geweest.
Maar vanaf 1977 was ik nooit in de Rif geweest.
Nu dus eindelijk eens de tijd genomen om naar het herkomstgebied te gaan waar rond 80% van onze Nederlandse Marokkanen vandaan komen.
Donderdagavond vertrok ik vast naar Fes, zodat ik op (goede) vrijdag niet zo ver hoefde te reizen. Vrijdagochtend reed ik van Fes richting Ketama. Ik kwam in hondenweer terecht, het hagelde zelfs een beetje, en op de toppen van de Rif (rond de 2000 meter hoog) lag sneeuw. Maar toen ik aan de noordzijde was gekomen klaarde het op. Helaas kwam het er door dat hondenweer niet van de kifveldjes te bekijken die in dat gebied zeer veel voorkomen. Toen ik even stopte net voor Ketama, werd mij wel kif aangeboden. Ik vroeg de aanbieder of er in dit gebied door de overheid ook kifvelden waren vernietigd maar daar was hier geen sprake van zei hij. Ik had gelezen dat dit in de buurt van Larache wel was gebeurd, met als gevolg dat dorpen waren veranderd in spookdorpen, omdat er voor de bewoners geen reden van bestaan was overgebleven. Hier in de Rif lag dat anders volgens mijn informant: van Sultan Mohammed V (de grootvader van de huidige koning) had men een autorisatie gekregen om in de Rif kif te verbouwen, dus dat mocht nu ook nog volgens hem. Ik denk dat de Marokkaanse overheid aan de Europese Unie een andere versie heeft verteld.
Onderweg heb ik flink wat foto's gemaakt van het landschap langs de weg van Ketama naar El Hoceima, de doorgaande weg die evenwijdig aan de Middellandse Zeekust van West naar Oost loopt. Het landschap doet soms denken aan de Midden-Atlas, maar soms ook aan andere mediterrane gebieden. Ik zag zeker overeenkomsten met Corsica waar ik afgelopen zomer met vakantie was.
In de loop van de middag kwam ik in El Hoceima aan. Een leuk plaatsje gelegen aan een baai. Het ademt een beetje Spaanse sfeer uit, wat uiteraard wordt veroorzaakt door het feit dat het Noorden van Marokko van 1912 tot 1956 onder Spaans protectoraat stond. El Hoceima heette eigenlijk Al Khuzama, dat lavendel betekent. En inderdaad, er groeit aardig wat lavendel in de omgeving. Want zaterdag heb ik een flinke wandeling gemaakt met S, collega-arabiste en vriendin die in El Hoceima woont. We hebben gewandeld door een natuurgebied waar in de bedding van een riviertje flink wat lavendel groeit. S had het idee gekregen iets te gaan doen met dat gegeven. Zij wil een vrouwencoِöperatie op het spoor zetten van de lavendel, waar verschillende producten van gemaakt kunnen worden (zeep, lavendelolie, gedroogd in geurkussentjes). Wellicht dat de lokale economie hiermee kan worden gestimuleerd.
Vrijdagavond met S gegeten in een restaurant aan de haven, nadat we onze eigen vis hadden gekocht aan de haven, en laten klaarmaken in het restaurant. Een St. Pierre-vis of zoiets. Heerlijk was hij.
Een negatief aspect vormt wat mij betreft het afval in El Hoceima. De stad ligt zeker 50 meter boven de baai. De stad staat op een vrij steile wand. Die wand ligt werkelijk bezaaid met afval dat door de bewoners van de stad kennelijk gewoon over de rand wordt gekieperd. En niet alleen huishoudelijk afval, maar ook bouwafval en heel veel plastic. Afval vormt trouwens in geheel Marokko een probleem, ik zal daar nog wel eens een stukje over schrijven.
Het vervolg van mijn Rif-reis volgt spoedig.
een vallei met stroompje dat uitkomt in de Middellandse Zee, langs de weg van El Hoceima naar Nador
rotsen langs de kustweg van El Hoceima naar Nador
